قلعه سردار بوکان

قلعه‌ی سردار به کوردی (قەڵای سەرداری بۆکان)، یک بنای تاریخی در شهرستان بوکان و در سال 1247 هجری شمسی توسط حاکم موکریان (عزیز خان موکری) فرمانده ی کل قوای ایران در دوره‌ی حکومت ناصرالدین‌شاه بنا شد. این قلعه در مرکز شهرستان بوکان بر روی تپه ای باستانی و دست ساز و در استان آذربایجان غربی قرار دارد.این اثر تاریخی در سال 1347 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.ارتفاع قلعهٔ سردار بوکان از سطح زمین ۱۳ تا ۱۵ متر و طول آن ۳۰ متر است. قدمت بنای این قلعه بیش از ۱۵۰ سال و بر روی تپه‌ای تاریخی که قدمت آن نیز ۳٬۰۰۰ سال تخمین زده شده قرار گرفته‌است. قلعهٔ سردار از سال ۱۲۴۷ در ابتدا به عنوان دژ فرماندهی و بعدها مورد سکونتِ خاندان عزیزخان مکری تا سال ۱۳۰۵ شمسی قرار می‌گرفت. به صورت موروثی، چهار شخصیت دولتی که به «خانوادهٔ سردار» معروف‌اند از این بنا برای سکونت استفاده می‌کردند.در سال ۱۳۰۷ از ساختمان آن به عنوانِ مدرسهٔ ابتدایی شاپور و بعدهاً از آن برای ادارهٔ پست استفاده می‌شده‌است. در اوایل دورهٔ پهلوی به سال ۱۳۱۵ ساختمان آن نیمه خرابه بود و در سال ۱۳۲۲ شمسی مرمت و بازسازی شده‌است. از سال ۱۳۲۵ تا ۱۳۵۱ به عنوان شهربانی، ژاندارمری و مدرسه از آن استفاده می‌شد. بنای قلعه سردار بوکان در جریان کشمکش های کردستان و درگیری های احزاب کرد و دولت توسط دولت جمهوری اسلامی ایران در سال 1362 تخریب و مکان این قلعه پایگاه بسیج شد. تنها اثر بر جای مانده از این قلعه فقط تپه ی باستانی آن است. این بنا به ارگ بوکان یا قلعه عزیزخان موکری هم معروف است. نام این قلعه بارها در کتب‌ها و اشعار کردی آمده است که هژار شاعر نامدار کُرد در مورد این قلعه چنین سروده است:
«ئه‌و قه‌لایی که به‌رزه ویستاوه،
دوور له ویستاکه هه‌وارگهٔ پیاوه،
سه‌رسرا و کوشکی گه‌لی سه‌رداره،
بوته بردار چ خودا به‌رداره»