قلعه پری ملایر

قلعه پری محوطه ای باستانی در روستای پری (پیروز) در نزدیکی شهرستان ملایر است.

 این قلعه محل تولد کریم‌خان زند ‚ سرسلسله خاندان زند است که خود را وکیل الرعایا می‌خواند. وی یکی از افراد نامدار ارتش نادرشاه بود که پس از پایان سلسله افشاریه، به حکومت رسید و سلسله زندیه را بنیان نهاد. در کل در تپه پری ۱۵۰ قبر شناسایی و مطالعه اولیه شده که اکثر سنگ قبرها از جنس سنگ آذرین و ساختار آن مستطیل شکل هستند. روی قبور زنان زندیه معمولاً نقش مهر و تسبیح، شانه دوطرفه، آئینه و جانماز حک و روی قبور مردان مهر و تسبیح، قلیان، خنجر، تفنگ برنو و گاهی اسب نقش شده‌است. باباپیری افزود: «بالای قبر خان‌ها و بزرگان ایل یک سنگ ایستاده قرار می‌گرفت. روی این سنگ معمولاً صحنه‌های آوردن قلیان و چای برای خان یا بزرگ ایل به تصویر کشیده شده است.» وی افزود: «همچنین بررسی‌ها روی سیستم آبرسانی قلعه زندیه کشف شده در تپه پری نشان دهنده شباهت سیستم آبرسانی در این قلعه با حمام فین‌کاشان است. در این سیستم، لوله‌های سفالی به صورت مارپیچ از رودخانه به طرف قلعه کشیده شده‌اند تا بتوان آب را با فشار به داخل بنا رساند.» کشف ۲ قطعه لوله سفالی یا تن‌پوشه که حدود ۴۵ سانتی‌متر طول و ۱۵ سانتی‌متر قطر دارد، باستان شناسان را متوجه سیستم آبرسانی محوطه تپه پری کرد. لوله‌های سفالی کشف شده مربوط به دوره زندیه است و اطراف آن با ساروج و نخاله‌های خشت پخته پوشانده شده است. این لوله‌ها در جبهه‌غربی گمانه‌های زده شده در حاشیه رودخانه پری به دست آمده است.

مسیر لوله‌های آبرسانی شناسایی شده و با توجه به آثار به دست آمده مقصد این سیستم ابرسانی قلعه زندیه است. این قلعه برای نخستین بار در سال ۱۳۴۹ توسط مهندس حکیمی کاوش شد و منجر به پیدایی قبور مربوط به هزاره اول میلادی گردید. قرار گرفتن اسکلت در درون قبر به این شکل بود که مرده روی بازوی چپ یا راست (بسته به زمان دفن مرده) قرار داده می‌شد، به طوری که زانوها خم می‌شد و دست‌ها روی سینه قرار می‌گرفت. قراین و شواهد نشان می‌دهد که طرز تدفین مرده‌ها ارتباط مستقیم با سمت استقرار خورشید در آسمان داشت و سعی بر این بود که صورت جسد رو به خورشید قرار گیرد. پیدایش قبور در این تپه همچنین نشان می‌دهد که ظروف و تزئیناتی از قبیل دست‌بند، گردن‌بند و انگشتر را، که در زمان حیات با شخص بوده است همراه جسد دفن می‌کردند. ارتفاع تپه در حدود ۱۵ متر است و در ۲۰۰ متری جاده آسفالته اراک - ملایر واقع شده است. به رغم قدمت تاریخی این تپه و ارزش باستان‌شناسی آثار به دست آمده از آن، هنوز هم این مکان به ثبت نرسیده و از آن استفاده باستان‌شناسی یا جهانگردی نمی‌شود.